.jpg)
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocuklarda ve gençlerde yaygındır. Yetişkinlerde de bu bozukluk görülebilir.
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) TÜRLERİ
” Kombine DEHB (en yaygın tür), tüm belirtileri içerir
” Dikkatsiz DEHB (önceden DEB diye adlandırılıyordu), dikkat ve konsantrasyon eksikliği
“Hiperaktif-dürtücü DEHB, dikkatsizliğin olmadığı hiperaktivite
DEHB teşhisi için, bozukluğa sebep olan bazı belirtiler 7 yaşından önce sergilenmiş olmalıdır. Ayrıca belirtiler birden fazla yerde görülmüş olmalıdır. Örneğin, bir kişi evde ve okulda veya evde ve işte belirtileri sergilemiş olmalıdır. Ayrıca, belirtilerinin kişinin evde, sosyal çevrede ve iş ortamında işlevselliğini engellediğine dair net kanıtlar olmalıdır.
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ
Üç farklı DEHB belirti kategorisi vardır: Dikkatsizlik, hiperaktivite, tepisellik (impulsivite).Çocuk zorlayıcı okul çevresine girene kadar dikkatsizlik fark edilemeyebilir.
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU uyarı işaretleri vardır. Bunlar:
“Açıklamaları takip etmekte zorlanma
“Ne evde ne de okulda organize olamama
“Kıpır kıpır olma, özellikle el ve ayakla
“Çok konuşma
“Günlük işler, ev ödevleri dahil olmak üzere projeleri bitirememe
“Detaylara dikkat etmeme ve reaksiyon göstermeme
“Okulda düşük notlar alma
“Düşük notlar nedeniyle akranlarından ayrılma ve ikincil depresyon
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU EBEVEYN
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
A-Hiçbir
Zaman B-Nadiren C-Sıklıkla D-Her Zaman
1.Eli boş durmaz, sürekli bir şeylerle
oynar. ( )
( ) ( ) ( )
2.Büyüklere arsız ve küstah
davranır. (
) ( ) ( ) ( )
3.Arkadaşlık kurmada ve
sürdürmede güçlük çeker. ( )
( ) ( ) ( )
4.Çabuk heyecanlanır, ataktır. ( )
( ) ( ) ( )
5.Her şeye karışır ve yönetmek
ister. (
) ( ) ( ) ( )
6.Bir şeyler çiğner veya
emer.(parmak,giysi vb.) (
) ( ) ( ) ( )
7.Sık sık ve kolayca ağlar. (
) ( ) ( ) ( )
8.Her an sataşmaya hazırdır. (
) ( ) ( ) ( )
9.Hayallere dalar. (
) ( ) ( ) ( )
10.Zor öğrenir. (
) ( ) ( ) ( )
11.Kıpır kıpırdır, tez
canlıdır. (
) ( ) ( ) ( )
12.Ürkektir.( yeni durum, insan
ve yerlerden.) ( )
( ) ( ) ( )
13.Yerinde duramaz, her an
harekete hazırdır. ( )
( ) ( ) ( )
14.Zarar verir. (
) ( ) ( ) ( )
15.Yalan söyler, masallar
uydurur. (
) ( ) ( ) ( )
16.Utangaçtır. (
) ( ) ( ) ( )
17.Yaşıtlarından daha sık
başını derde sokar. (
) ( ) ( ) ( )
18.Yaşıtlarından farklı
konuşur.(çocuksu,kekeme) ( )
( ) ( ) ( )
19.Hatalarını kabullenmez,
başkalarını suçlar. (
) ( ) ( ) ( )
20.Kavgacıdır. (
) ( ) ( ) ( )
21.Somurtkan ve asık
suratlıdır. (
) ( ) ( ) ( )
22.Çalma huyu vardır. (
) ( ) ( ) ( )
23.Söz dinlemez ya da isteksiz
ve zoraki dinler. ( )
( ) ( ) ( )
24.Başkalarına göre
endişelidir.(ölüm,hastalanma) (
) ( ) ( ) ( )
25.Başladığı işin sonunu
getiremez. (
) ( ) ( ) ( )
26.Hassastır, kolay incinir. (
) ( ) ( ) ( )
27.Kabadayılık taslar,
başkalarını rahatsız eder. (
) ( ) ( ) ( )
28.Tekrarlayıcı,durduramadığı
hareketleri vardır. ( )
( ) ( ) ( )
29.Kaba ve acımasızdır. (
) ( ) ( ) ( )
30.Yaşına göre daha çocuksudur. ( )
( ) ( ) ( )
31.Dikkati kolay dağılır, uzun
süre dikkatini toplayamaz. ( )
( ) ( ) ( )
32.Baş ağrıları olur. (
) ( ) ( ) ( )
33.Ruh halinde ani ve göze
batan değişiklikler olur. ( )
( ) ( ) ( )
34.Kurallar ve kısıtlamalardan
hoşlanmaz ve uymaz. ( )
( ) ( ) ( )
35.Sürekli kavga eder. (
) ( ) ( ) ( )
36.Kardeşleriyle iyi geçinmez. ( )
( ) ( ) ( )
37.Zora gelemez. ( )
( ) ( ) ( )
38.Diğer çocukları rahatsız
eder. (
) ( ) ( ) ( )
39.Genelde hoşnutsuz bir
çocuktur. (
) ( ) ( ) ( )
40.yeme sorunları
vardır.(iştahsızlık vb.) ( ) ( ) ( ) ( )
41.Karın ağrıları olur. (
) ( ) ( ) ( )
42.Uyku sorunları vardır.(kolay
dalamaz,erken uyanır.) ( )
( ) ( ) ( )
43.Çeşitli ağrı ve sancıları
olur. ( ) ( ) ( ) ( )
44.Bulantı ve kusmaları olur. (
) ( ) ( ) ( )
45.Aile içinde daha az
kayrıldığını düşünür. (
) ( ) ( ) ( )
46.Övünür, böbürlenir. (
) ( ) ( ) ( )
47.İtilip kakılmaya müsaittir. (
) ( ) ( ) ( )
48.Dışkılama sorunu vardır.(sık
ishaller,kabızlık) ( )
( ) ( ) ( )
cevaplandırdıktan sonra Değerlendirmeyi; Dereceleme ölçeği: A(0)-B(1)-C(2)-D(3) puanlarına göre hesaplayın
Dikkat eksikliği maddeleri : 1-6-18-25-31 ( 5 puan ve
yukarısı )
Bu maddelerden alınan puan 5 ve üzerindeyse
Hiperaktivite maddeleri : 4-5-11-13 ( 7 puan
ve yukarısı )
Bu maddelerden alınan puan 7 ve üzerindeyse
Karşıt gelme bozukluğu
maddeleri :
2-8-19-23-29 ( 7 puan ve
yukarısı )
Bu maddelerden alınan puan 7 ve üzerindeyse
Davranım bozukluğu
maddeleri : 2—14-17-19-20-27-29-35-36-38 ( 18 puan ve yukarısı )
Bu maddelerden alınan puan 18 ve üzerindeyse
Bu bozuklukların çocuğunuzda olduğunu düşünerek Bir Çocuk Psikiyatri kliniğine başvurabilirsiniz.
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) TEDAVİSİ
DEHB tedavisi dikkatsizlik, hiperaktivite ve impulsivite dahil olmak üzere DEHB belirtilerinin kontrol etmeye yardımcı olur. İstikrarlı tedaviyle kişi okulda, sosyal durumlarda yükümlülüklerini daha iyi yerine getirir.DEHB tedavisi çok yönlüdür, DEHB ilaç tedavisi veya davranışsal terapi veya her ikisini de içerir. DEHB tedavisi hem DEHB’li çocuğun veya adolesanın hem de ailenin ihtiyaçlarını karşılamalıdır.
Araştırmalar, uyarıcı ilaç tedavisinin, diğer ilaçların ve davranış terapisinin emin ve etkili olduğunu kanıtlamıştır. Bu tedaviler sadece DEHB belirtilerini hafifletmekten daha çok çocuğun kurallara uymasını, akranlarıyla ve ailesiyle ilişkilerini geliştirmesine yaramıştır. DEHB’li ilkokul öğrencileri üzerinde etkili olduğu görülen iki etkili tedavi stratejisi vardır. Birincisi, yakın takip altında yapılan ilaç tedavi programıdır. Diğeri ilaç tedavisiyle beraber yoğun davranış terapisidir. Kapsamlı bir araştırmada 10 çocuktan dokuzu bu iki tedavi stratejisinden biriyle ciddi anlamda gelişim göstermiştir.
DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNDA EV İÇİ UYGULANABİLİNECEK DÜZENLEMELER
Bu örnek tablodan hareketle her çocuk için ayrı ve çocuğa uygun bir tablo oluşturulmalıdır. Ödüller kısa vadeli, orta vadeli ve uzun vadeli ödüllerdir. Bir çocuk isterse kazandığı puanlar toplamını uzun vadeli ödüller için biriktirebilir. Eğer isterse kısa vadeli ödüller için harcayabilir. Çocuğun yapılması gereken işe karşılık almış olduğu puanlar toplanarak hak ettiği ödül çocuğa verilir.
DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNDA EV İÇİ UYGULANABİLİNECEK DÜZENLEMELER
1- ÖZEL ZAMAN UYGULAMASI
Tüm insanlar için ilgi ve sevgi görmek son
derece önemlidir. Bir çocuk özellikle anne - babasından
ve sınıfta öğretmeninden ilgi görmek ister. Eğer bir çocuk olumlu bir ilgi
görmediğine inanıyorsa olumsuz ilgiyi çekmek için sorun çıkaran davranışlarda
bulunabilir. Yani çocuk için önemli olan onunla ilgilenilmesidir. Özel zaman
uygulaması sırasında anne yada baba çocukla yapacağı bir program içerisinde
belli bir süreyi birlikte geçirir. Bu süre içerisinde oyun oynayabilirler,
gezebilirler yada birlikte karar verebilecekleri herhangi bir şeye karar
yapabilirler. Özel zaman uygulaması için ayrılan süre bittiğinde çocukla iyi
zaman geçirildiği belirtilerek bir sonraki özel zamanı çocukla birlikte
planlamak gereklidir.
Özel zaman uygulaması sırasında çocuk olumsuz
davranışlar yapmaya başlarsa bir iki dakika başka tarafa bakıp ilgilenmemek, eğer
devam ederse “bu şekilde sürerse oyun zamanımız planladığımızdan daha erken
sona erecek” diye uyarmak, eğer yine de devam ederse “bu davranışları
tekrarlamazsan yarın ortak zamanımızı daha keyifli geçirebiliriz.” diyerek
sadece o güne özgü olarak özel zaman uygulamasını kesmek ve ertesi gün yeniden
başlamak gereklidir.
Özel Zaman Uygulaması:
_ Yaklaşık 20 - 30 dakika sürmelidir.
_ İlk haftalarda 4-5 gün, sonraları 1-2 gün
uygulanmalıdır.
_ Oyun ve aktivite seçimi çocuğa bırakılmalıdır.
_ Her gün belirlenen zamanda yapılması ve bunun
daha önce çocuk ve anne - baba arasında konuşulması
uygulamanın ciddiyetini arttırır.
_ Birebir yapılmalıdır: Yani anne yada babadan
birisi ile ve diğer kardeşlerin katılmayacağı uygulamalar ol-
malıdır.
_ Sadece bu iş için seçilmiş stressiz bir zaman
olmalıdır.
_ Anne yada baba, çocuğun oyununu izlemeli ve
onunla birebir ilgilenmelidir.
_ Anne yada baba, çocuğun oyun sırasındaki
davranışlarını eleştirmemeli, emir vermemeli, inisiyatifi kendi
eline almasına müsaade etmeli, hatta oyun sırasında
çocuk hile bile yapsa göz yummalıdır.
_ Anne yada baba, beraber yapılan etkinliklerden
memnun olduğunu söz ve jestlerle belli etmelidir.
_ Oyun sırasında olumsuz davranışlar alabildiğince
göz ardı edilmeli, eğer ısrarla sürerse nedeni belirtilerek
aktivite sonlandırılmalıdır.
SONUÇ;
* Çocuğun ihmal edilmesi
engellenebilir,
* Anne ve babasının
kendisinin hoşlandığı şeylere ilgi gösterebileceğinin farkına varır.
* Kötü olsam da
seviliyorum ve ilgi görüyorum, inancı kendisine duyduğu saygıyı arttırır. Çünkü
bu zamana kadar aldığı eleştirilerden
en çok kendisine duyduğu saygı zarar görmüştür.
Bu uygulamanın amacı çocuğa “hatalı da olsam
seviliyorum” mesajını verebilmektir. Bazı anne babalar
uygulamanın çok zaman aldığını ifade edebilirler. Oysa günde 20 dakika ayıramayan
anne ve babanın çocuğu ihmal etme konusunu daha ciddi olarak
gözden geçirmesi gerekmektedir. Özel zaman uygulaması mucizevi bir şekilde tüm
sorunların çözecek bir yöntem değil, anne - baba ve çocuk arasındaki ilişkiyi
düzeltecek bir yaklaşımdır.
2- ÇOCUĞUN UYUMLU DAVRANIŞLARINI ARTTIRMA
Bir önceki basamakta oyun oynarken yapılan
olumlu davranışlarına ilgi gösterilmesi üzerinde durulmuştur. Bu basamak ise
çocuğun tüm günlük yaşantısı içerisinde olumlu davranışlarının fark edilmesi ve
bu davranışların ödüllendirilmesi esasına dayanmaktadır.
Çocuğunuzdan
kolayca yapabileceği bir şey isteyin. Bu isteğin tek ve anlaşılır bir istek
olduğundan emin olun.
Davranış yapılırsa “senden yardım istediğimde
bana yardımcı olman çok güzel” diyerek onun ilgisini arttırın.
Uyumlu Davranışı Arttırırken
:
_ Bir şey istendiğinde çocuk yerine getirirse,
bunu ne kadar iyi yaptığını hemen söyleyelim. Çocuğunuz bu
davranışı bitirene kadar bekleyin ve onu övün.
_ Bir süre sonra çocuğun davranışını izleyin.
Eğer olumlu davranış devam ediyorsa, olumlu sözlerinizi arttırın.
_ Eğer siz söylemeden olumlu iş yaparsa onu daha
kuvvetli övgü sözcükleriyle ödüllendirin.
_ İstekleriniz ve verdiğiniz görevler yapılması
kolay görevler olmalıdır. Böylece çocuğunuzun yönerge takip etmesini kolaylaştıracaksınız.
S O N U Ç
* Bu denemeler sırasında
çocuğun başka bir şeyle meşgul olmadığına,
* Verilen görevin net ve
basit olmasına,
* Gün içerisinde birkaç
kez tekrar edilmesine dikkat edilmelidir.
Arada yapılmayan istekleriniz olduğunda bunu göz
ardı ederek yeni ve kolay yapılır bir istekte bulunun.
Yaramaz, haylaz ve kötü çocuk sözlerine inanmaya başlayan bir çocuk için anne
ve babasından olumlu sözler duymak, kendisine olan güvenini arttıracaktır.
3- ETKİLİ YÖNERGE (Emir)
VERME
Bu basamakta çocuktan bir şey yapılması istendiğinde
yerine getirebilmesi için neler yapacağımızdan bahsedilecektir. Özellikle ülkemizde
anne - babaların çocuklarına emir verme konusunda belirgin eksiklikleri vardır.
Örneğin; gazetesini okumaya devam ederken “oğlum çöpü döküver.” diyen bir babanın,
oğlunun nerede olduğunun ve o an ne yaptığının farkına varmadan vermiş olduğu
bu emrin yerine getirilmesi son derece zordur.
Günlük rutin işler için bir görev kartı hazırlayıp,
evin uygun bir yerine asmak yararlıdır. Bu görev kartında günlük yapılacak işler
planlı bir şekilde yazılmalıdır.
Etkili Yönerge Verme İçin;
_ Gerçekten yapılmasını ve bitirilmesini istediğiniz
bir şey için istekte bulunun.
_ Cümleleriniz anlaşılır ve ciddi olmalı.
Yalvarma veya kızma biçiminde olmamalı.
_ Yönerge basit olmalı, aynı anda üç beş şey
istenmemeli.
_ Yönergenin yerine getirilebilmesi için yeterli
süre verilmeli.
_ Çocukla göz ilişkisi kurulmalıdır.
_ Gerekirse ne istediğinizi tekrarlatarak, çocuğunuzun
size anladığından emin olun.
_ Gerekirse görev kartları yapılabilir.
S O N U Ç
* Sürekli olarak
dikkatsizlikle suçlanan çocuğun birtakım doğru emirlerle görevini yapabildiğini
görmesi, çocuğun dikkatini arttıracaktır.
* Problemin çoğu
yönergenin nasıl verilebileceği ile ilgilidir.
4- ÇOCUĞUN ÇEVRESİNDE SORUN ÇIKARMADAN KENDİ
KENDİNE OYALANMASININ SAĞLANMASI
Dikkat yoğunlaştırma ve içtepisellik sorunu olan
birçok çocuk, çevresine sorun çıkarmadan kendi başına oyalanmakta güçlük çeker.
Daha önce açıklandığı gibi bu sorun çıkarışın altında yatan ilgi toplamaktır.
Birçok anne - baba çocuklarının kendilerini sık
sık bölmeleri yüzünden işlerini bitirememekten yada dinlenememekten yakınırlar.
Burada sıralanan öneriler, anne - baba yalnız başına yapmak istediğinde çocuğun
anne - babayı rahatsız etmeden kendisini meşgul edebilmesini sağlamaya
yöneliktir.
Çocuğunuzun Kendi Başına Oyun Oynamasının Sağlanması
:
_ Yemek yapmak, gazete okumak ve telefonla konuşmak
gibi bir işe başlamadan önce çocuğunuza uyarıda bulunun.
Bu uyarı iki mesaj içermelidir.
· “Ben meşgulken sen ..........
yapabilirsin." veya "Beni
oyalama ve rahatsız etme.”
Çocuğun yapması önerilen şeyin onun sevdiği bir şey
olmasına dikkat edin.
_ İşinize başladıktan kısa bir süre sonra çocuğunuzun
yanına giderek, olumlu davrandığı için ona güzel sözler söyleyin ve devam
etmesini isteyin. Sonra işinize geri dönün.
_ Kısa bir süre sonra tekrar çocuğunuzun yanına
giderek aynı işlemi tekrarlayın.
_ Aradaki süreyi arttırarak aynı işlemi
tekrarlamaya devam edin.
_ Eğer çocuğunuzun uğraştığı şeyi bırakmak üzere
olduğunu hissederseniz, sizi rahatsız etmediği için övücü sözler söyleyip devam
etmesini isteyin.
_ Her gün aradaki süreyi uzatarak bu işlemi
uygulamaya devam edin. Bir süre sonra çocuğunuz siz bir işle uğraştığınız
sürece sizi kesmeden kendi başına bir aktivite yapmayı becerecek duruma
gelecektir. Bu uygulamaya başlarken deneme için 1 veya 2 aktivite seçin.
Yöntemin uygulanması ve çocuğun davranışlarıyla ilgili olarak notlar tutun.
5- PUAN SİSTEMİ
Davranış
sorunları olan çocukların bir kısmı, uyumlu olmak ve söz dinlemek için övgüden
daha büyük bir ödüle ihtiyaç duyarlar. Bu sistemle çocuğun yaptığı olumlu
davranışların anne ve baba tarafından puan, marka yada boncuk vererek onu
sistemli bir şekilde ödüllendirmesi gerekmektedir. Yedi yaşından küçük çocuklar
için marka yada boncuk, yedi yaşından büyük çocuklar
için puan sisteminin kullanılması uygundur.
Puan sisteminin uygulamaya başlamadan önce çocuğa
kendisinin yeterli bir biçimde ödüllendirilmediği, bu nedenle böyle bir sisteme
geçildiği anne - baba tarafından belirtilmelidir. Yedi yaşından küçükler için
evde bulunan marka yada boncuklardan yararlanma, yedi yaşından büyük çocuklar
için evin görülür bir yerine asılacak bir puan tablosu kullanılarak, toplanılan
marka yada puanların sonucunda ödüllendirileceği çocuğa duyurulmalıdır.
Puan sisteminde kullanılacak markaların konacağı
kutunun yada puan tablosu çizelgesinin çocukla birlikte hazırlanması olayın
ciddiyetini artıracaktır. Daha sonra çocukla birlikte, kısa, orta ve uzun
vadede ödüller belirlenmelidir.
Aşağıdaki
örnek bir tablo verilmiştir.
Yapılması gereken iş
|
Puna olarak
karşılığı
|
Ödül
|
Puan olarak karşılığı
|
Odasını toplamak
|
4
|
Fazladan yarım saat televizyon izlemek
|
4
|
Dişlerini fırçalamak
|
2
|
Sokakta yarım saat fazla oyun oynamak
|
4
|
Masadan tabağını kaldırmak
|
1
|
Gece yarım saat daha fazla geç yatabilmek
|
10
|
Çağrıldığı zaman gelmek
|
2
|
Istediği bir kasetin yada CD’nin alınması
|
80
|
Anne - babaya karşı kibar olmak
|
2
|
Bisiklet alınması
|
1000
|
Bu örnek tablodan hareketle her çocuk için ayrı ve çocuğa uygun bir tablo oluşturulmalıdır. Ödüller kısa vadeli, orta vadeli ve uzun vadeli ödüllerdir. Bir çocuk isterse kazandığı puanlar toplamını uzun vadeli ödüller için biriktirebilir. Eğer isterse kısa vadeli ödüller için harcayabilir. Çocuğun yapılması gereken işe karşılık almış olduğu puanlar toplanarak hak ettiği ödül çocuğa verilir.
Ayrıca çocuğa listede yer almayan olumlu davranışlar
içinde ek puanlar verilmelidir. Bunun için tablodan bir fazla boş satır bırakılmalıdır.
Ev Puan Sisteminin Özellikleri
_ 4-7 yaş arası çocuklar için marka ve boncuklar
_ 8-11 yaş
arası çocuklar için puan tablosu
Birinci Hafta Sadece Ödüllendirme İçin Kullanılır
Amaçlar:
1. Çocuğun ödüllendirilmesinin sistemli bir şekle
getirilmesi, bu amaçla puan ve markaların kullanılması
2. Çocuğun uyumuna ve sosyal davranışlarına anne
- babanın ilgisinin arttırılmasına
Puan Sisteminin Avantajları
1. Etkili bir ödüllendirme yöntemidir.
2. Esnek ve uygulanabilir bir sistemdir.
3. Etkinliği uzun süre devam eder. Çocuk ödülü
aldıktan sonra olumlu davranmayı sona erdirmez.
4. Sistematik ve planlıdır.
5. “İyi bir şey yaparsam, iyi bir karşılık alırım”
düşüncesinin yerleşmesini sağlar.
Puan Sisteminin Uygulanması
_ Puanlama sistemi için çocuğun yaşına uygun
düzenek hazırlanmalıdır.
_ Çocuğa bu yöntem açıklanmalıdır.
_ Puanlama veya marka sistemi için kumbara yahut
çizelge hazırlanır.
_ Kazanılacak puanların karşılığı için ödül ve
izinlerin eşdeğerlerinin görüldüğü bir liste hazırlanır. Böylece çocuk ödülleri
seçme hakkına sahip olur.
_ Çocuğun ev işlerine katkı ve diğer bazı
görevleri yapma sonucu puanlar listelenir, günlük, haftalık ve aylık
ödüller belirlenir.
_ Belirtilmeyen veya çok olumlu davranışlar için
sürpriz puanlar verileceği açıklanır.
_ Puanların veya markaların ancak olumlu davranışın
sonunda verileceği belirtilir.
_ Başlangıçta küçük olumlu davranışlar
ödüllendirilip bu sisteme başlanır. Çocuğun sisteme ısınmasını sağlamak için
ilk hafta ceza puanı uygulanmaz.
6- CEZA ZAMANI UYGULAMASI
Bu sistemin uygulanması sırasında en fazla
dikkatli olunması gereken, en fazla çaba ve beceriye gereksinim duyulan
basamaktır. Bu basamakta çocuğun yıkıcı, karşı gelici veya uyumsuz davranışların
karşısında onu cezalandırmaktan bahsedilecektir.
Ceza zamanı, olumsuz bir davranışından dolayı
çocuğun belli bir süre sessiz bir ortamda tutulmasıdır. Ceza zamanı için uygun
olan ortam çocuğun televizyon veya bilgisayar görmediği, telefondan ve
oyuncakların-dan uzak olduğu ve duvara dönük bir sandalyede oturabileceği
sessiz bir odadır. Banyo, karanlık odalar yada korkutucu olabilecek yerler
kesinlikle seçilmemelidir.
Ceza zamanı uygulamasına başlamadan önce çocuğa
dinlemediği zaman veya uyuması gereken kurallara uymadığı zaman ceza verileceği
anlatılır. Bu uygulamaya başlarken ilk hafta için 1 veya 2 olumsuz davranış
seçilip sadece bu davranışlar üzerinde cezalar uygulanır.
Örneğin; “salonda oyun oynama” ifadesi uygun
olan yasaklayıcı ifadedir. Çünkü açık, net ve tek cümleden oluşmaktadır.
Böylece
seçilen bir yasak çiğnendiği zaman aile yasağı hatırlatmalıdır. Tekrarlanırsa
içinden 5’e kadar sayıp yeniden ve tek düze bir sesle gözlerine bakarak aynı
yasağı tekrarlanmalıdır. Bu arada ikinci uyarıda “eğer salonda oynamaya devam
edersen bu sandalyede oturacaksın.” cezası hatırlatılmalıdır. Ses tonu çocuğun
dikkatini toplamak için kararlı ve sert olabilir, ancak öfkeli olmamalıdır. Eğer
hala davranış tekrarlanırsa, çocuk sandalyeye oturtulmalıdır.
Bazen çocuklar sandalyeye gitmeyi kabul
etmezler. Böyle bir durumda çocuk dövülmeden, kollarından veya
omuzlarından tutularak sandalyeye götürülmelidir. Çocukla tartışılmaya
girmekten kaçınılmalıdır. “Ben sa-na söyleyene kadar bu sandalyede oturacaksın.
Eğer sessizce oturmazsan yada ben kalk demeden kalkarsan bu süre gittikçe
uzar.” şeklinde uyarıda bulunulmalıdır.
Çocuklar genelde, su içmek, tuvalete gitmek gibi
bahanelerle kalkmak isteseler de asla taviz verilmemelidir. Özellikle uygulamanın
ilk başladığı zamanlarda çocuklar cezadan kaçmak için ağlamak, bağırmak gibi
yollara başvurabilirler. Eğer tutarlı bir şekilde davranılırsa çocuklar alışır
ve kısa zaman içerisinde ceza zamanı uygu-lamasının yararları görülmeye başlanır.
Eğer yine de çocuk sandalyeden kalkmaya devam ederse, bu defa almış olduğu
puanları yada markaları geri almak gereklidir. Eğer hala kalkmaya devam
ediyorsa, çocuğun arkasına geçip ceza süresi boyunca omuzlarından bastırmak
gereklidir. Çünkü başlangıçta ne kadar ciddi olunduğunu anlamak için
direnecektir.
En önemli hususlardan biri de ceza zamanı
süresinin ayarlanmasıdır. Gereğinden fazla uzun bir ceza zamanının düzeltici değil,
bıktırıcı bir etkisi vardır. 6 yaşındaki bir çocuk için şiddetli olmayan bir
olumsuz davranış için 5 dakika, şiddetli bir davranış için 10 dakika uygundur.
5 yaşından küçük çocuklarda bu süre 3 ile 5 dakika arasında iken, 10 yaşından
büyük çocuklar için 10 dakika ile 20 dakika arasıdır. Ceza zamanı sona erdiğinde,
çocuk sandalyeden kaldırılıp hiçbir şey olmamış gibi davranılmaya devam
edilmelidir.
Ceza Zamanı Uygulaması
1. Çocuğunuza isteğinizi kararlı ancak hoş bir
biçimde söyleyin.
2. Söyledikten sonra beşe kadar sayın (sesli bir
biçimde veya içinizden).
3. Eğer çocuğunuz bu beş saniye içerisinde
harekete geçmezse, onunla göz ilişkisi kurarak, isteneni yapmazsan odana
gideceksin diye kararlı bir ses tonuyla konuşun.
4. Tekrar beşe kadar sayın.
5. Eğer çocuğunuz bu ikinci beş saniye
içerisinde gene harekete geçmezse, söyleneni yapmadığı için daha önceden belirlediğiniz
sandalyeye veya odasına gönderin. Bunu hemen gerçekleştirin. Söz verme ve özür
dilemeleri dikkate almayın.
6. Çocuğunuza siz söyleyene kadar orada kalacağını
ve orada uygun davranmazsa sürenin uygun davranana kadar uzayacağını belirtin.
Bunları tekrar etmeden bir kez ve anlaşılır biçimde söyleyin.
7. Ceza zamanı süresince çocuğunuzla tartışmayın.
Başkalarının da konuşmamasını sağlayın.
8. Uygun bir sürenin sonunda ceza zamanını
sonlandırın. Sürenin bitiminden sonra cezayı konuşmaktan kaçının.
9. Yaptığı ilk olumlu davranışta çocuğunuzu
ödüllendirmekten kaçınmayın
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder